معنی اصطلاح جبر و اختیار ، امر بین الامرین یعنی چه؟

در موضوع افعالی که از انسان صادر می‌شود، سه نظریه وجود دارد: جبر، اختیار، و امر بین الامرین. سه نظریه‌ی مذکور در صدد پاسخ‌گویى به یک سؤال اساسى است. و آن این است که آیا افعال و کارهای انسان‌، مستند به اراده الهى بوده و انسان در آن تأثیرى ندارد، یا این‌که مستند به خود انسان است و فعل انسان رابطه‌ای با خدای متعال ندارد. و یا این‌که فعل آدمی هم مستند به اراده و اختیار انسان است، و هم مستند به اراده الهى؟

اشاعره استناد فعل آدمیان را تنها به خداى تعالى می‌دانند، به گونه‌اى که انسان مانند جمادات هیچ اراده و اختیارى از خود ندارند و این معناى نظریه‌ی جبر در مکتب آنها است. در مقابل، معتزله معتقدند که آدمى در افعال و کردار خود یگانه مؤثر و علت تامه است، به گونه‌اى که گویا از خدای متعال سلب اختیار می‌شود و این معناى نظریه تفویض است.

اما نظر شیعه به پیروی از ائمه‌ی اطهار(ع) این است که نه نظریه جبر امکان تحلیل دقیق افعال انسانى را دارد، و نه نظریه تفویض، بلکه تحلیل دقیق کار بشرى، راهى میان جبر و اختیار است. انسان در فعل و ترک اختیار و قدرت دارد، اما این قدرت و اختیار را خداى سبحان به او داده و ادامه‌داشتن این قدرت و اختیار نیز در دستان پروردگار است و از این رو قدرت بشرى، نفى کننده‌ی قدرت الهى نیست. به عبارت دیگر؛ اساس نظریه‌ی جبر به نفى دخالت اراده و اختیار آدمى در افعال صادره از او است، و اساس نظریه‌ی تفویض به علت تامه بودن قدرت و اراده انسانى در افعال است. اما اساس آموزه‌ی امر بین الامرین بر استناد افعال انسانى به اراده‌ی الهى و قدرت و اراده انسانى است.

جمله‌ی «لا جَبر و لا تَفویض بل أمرٌ بین الامرین» مضمون احادیث متعددى است که از اهل‌بیت(ع) در نقد دو نظریه نادرست جبر و تفویض(اختیار) بیان شده است، و در حقیقت آموزه‌اى مستقل و دقیقى است که افعال اختیارى انسان‌ها را به درستى تبیین می‌کند.

منبع:islamquest.net