معنی برهان افتراض یعنی چه؟

برهان افتراض، یا قیاس افتراض، یا دلیل افتراض، یکی از روش‌هـای منطـقی اسـت که در موارد متعددی به کار می‌رود؛ یکی از کاربردهای آن، اثبات برخی از اقسام شکل دوم و سوم قیاس است.

از نظر منطقی‌ها، در میان اشکال چهارگانه‌ی قیاس، فقط شکل اوّل آن بدیهی است؛ اما اشکال دیگر بدیهی نیستند؛ از این‌رو اثبات آنها نیاز به استدلال و برگرداندن به شکل اوّل دارد.

اهل منطق برای اثبات اقسام و ضروبی از شکل دوم و سوم که یکی از مقدمات آن جزئی است؛ از دلیل افتراض بهره می‌گیرند، و به این طریق شکل دوم و سوم را به شکل اوّل برمی‌گردانند.

گفتنی است که منطـق‌دانـان مسلمان در مورد ساختار و چیستی دلیل افتراض هم‌نظر نیـستند؛ از یـک‌سـو، سـهروردی و فخر رازی آن‌را گونه‌ای از قیاس شکل سوم به شـمار آورده‌انـد، و در نتیجه آن‌را به نوعی دور ارزیابی نموده و غیر قابل استناد می‌دانند؛ و از سـوی دیگـر، خواجه نصیر، نه تنها آن‌را قیاس شکل سوم نمی‌داند، بلکه یک‌سـره آن‌را از قلمـرو قیاس بیرون کرده است؛ و آن‌را روشی برای تبیین استدلال و قابل استناد می‌داند.

منبع:islamquest.net