با انواع قرارداد کار آشنا شوید:
حتماً می دانید قرارداد کاری، یکی از مهمترین قراردادهای حقوقی است که بین کارفرما و کارگر برای تعیین شرایط موضوع قرارداد، حقوق و مزایا، و سایر مسائل مرتبط با انجام پروژه، بسته می‌شود. انواع قرارداد کاری، بسته به شرایط و محدودیت‌های قانونی مربوط به هر کشور و منطقه، متفاوت هستند.
در این مقاله که توسط کارشناسان تیم حقوقی وکیل باشی نگاشته شده است، به بررسی انواع قراردادهای کاری و سپس، به بیان قوانین و مقررات مرتبط با هر نوع قرارداد کاری پرداخته خواهد شد.
هدف این مقاله، اطلاع‌رسانی درباره انواع قرارداد کاری و شرایط مرتبط با هر یک از آنها است. با خواندن این مطلب، خوانندگان می توانند با نوع قرارداد کاری مناسب برای خود آشنا شوند و در تعیین شرایط قرارداد کار خود، بهترین تصمیم را بگیرند.
قرارداد کار چیست؟
قرارداد کار، یک توافق نامه رسمی بین کارفرما و کارگر است که شرایط کاری را تعیین می کند. این قرارداد حاوی جزئیاتی از جمله موقعیت شغلی، وظایف کاری، ساعات کاری، دستمزد، مزایا، شرایط انتقال، شرایط انتهایی و حقوق و تعهدات هر دو طرف است.
قرارداد کار برای هر دو طرف بسیار مهم است. برای کارفرما، این قرارداد می تواند به عنوان یک ابزار برای حفظ حقوق و مسئولیت های آن در قبال کارگران استفاده شود. برای کار پذیر، قرارداد کار می تواند به عنوان یک بستر برای حفظ حقوق و تعهدات شخصی شان علیه کارفرما استفاده شود.
قرارداد کار می تواند به صورت کتبی یا شفاهی باشد، اما بهترین روش برای تأیید شرایط کاری و جلوگیری از بروز اختلافات در آینده، امضای یک قرارداد کتبی است که به درستی و دقیق تنظیم شده باشد که بتواند حامی حقوق و منافع شما چه به عنوان کارفرما چه به عنوان کار پذیر باشد. ما در وکیل‌باشی امکان دسترسی به هرگونه فرم قراردادهای استخدامی را برای شما ایجاد کرده‌ایم و از این بابت جای هیچ‌گونه نگرانی نیست.
ارکان قرارداد کار شامل چه مواردی است؟
در قرارداد کار باید موارد زیر مشخص شوند:
- نام و آدرس کارفرما و کارگر
- تاریخ شروع کار
- موقعیت شغلی و توضیحاتی درباره وظایف کاری
- ساعات کاری و روزهای تعطیلات
- دستمزد و تعیین روش پرداخت آن
- مزایا و حقوقی از جمله بیمه، مرخصی، مراقبت های پزشکی و مزایا دیگر
- شرایط انتقال کار و حداکثر زمان آن
- شرایط پایان قرارداد از جمله شرایطی که قرارداد کار را می‌توان به آن پایان داد و رویه انصراف از قرارداد
- تعهدات و مسئولیت های کارمند و کارفرما
- تعهدات وضع شده در قوانین و مقررات مربوط به کار و حقوق کارگران
همچنین قرارداد کار باید به زبان ساده و روشن نوشته شده و توسط هر دو طرف امضا شود تا مسائلی که ممکن است در آینده پیش آید، قابل حل باشند.
انواع قرارداد کار کدامند؟
قرارداد کار، به عنوان یکی از مهمترین موارد حقوقی مربوط به روابط کاری، به شکل‌های مختلف و در قالب قراردادهای متنوع قابل انعقاد است.
“انواع قرارداد کار در یکی از دو گروه زیر جای می‌گیرند:
- قراردادهای کاری در سازمان‌های دولتی
- قراردادهای کاری شرکت‌های خصوصی
ازاین‌رو، کارمندان رسمی دولت مشمول قانون استخدام کشوری، قانون مدیریت خدمات کشوری و همچنین صندوق بازنشستگی کشوری می‌شوند. در مقابل، قراردادهای کاری شرکت‌های خصوصی ذیل قانون کار تنظیم شده و کارگران مشمول صندوق بیمه تأمین اجتماعی خواهند شد”.
به طور کلی طبق قانون کار ایران، انواع قرارداد کار عبارت است از:
۱.قراردادهای کاری یا استخدامی در سازمان‌های دولتی:
قرارداد کار دولتی یکی از انواع قرارداد کاری است که بین دولت به عنوان کارفرما و کارمند به عنوان کارگر بسته می‌شود. در این نوع قرارداد، شرایط کاری و حقوق کارمندان رسمی دولت توسط خود دولت مشخص می‌شود.
قوانین مربوط به کارمندان رسمی دولت تا حدی با قوانین کارکنان شرکت‌های خصوصی متفاوت است. به عنوان مثال، کارکنان رسمی و پیمانی دولت، مشمول قوانین مختلفی اعم از قانون استخدام کشوری، قانون مدیریت خدمات کشوری و همچنین صندوق بازنشستگی کشوری می‌شوند.
۲.انواع قراردادهای کاری در شرکت‌های خصوصی:
تقریباً تعداد کمی از افراد در سازمان‌ها و ادارات دولتی مشغول به کار هستند و عمده اشخاص در کشورمان، در شرکت‌های خصوصی فعالیت می‌کنند. این دسته از قراردادها ذیل قواعد قانون کار و صندوق تأمین اجتماعی قرار می گیرند.
اغلب قراردادهایی که همه ما بارها نامشان را شنیده‌ایم مثل قرارداد کارآموزی، قرارداد کار کنتراتی و… در این دسته قرار می‌گیرند. در واقع، شما دیگر کارمند دولت نیستید بلکه کارمند یک شرکت خصوصی هستید که دستتان برای بستن قرارداد در اشکال مختلف، باز است.
انواع قرارداد کار در شرکت‌های خصوصی:
اشکال مختلف ومتنوعی از قرارداد کار در شرکت‌های خصوصی منعقد می‌شود که هر عبارت‌اند از:
·قرارداد کار تمام وقت (دائمی):
در این نوع قرارداد، کارمند در یک شرکت یا سازمان خصوصی به صورت رسمی و تمام وقت مشغول به کار می‌شود. مطابق تبصره ۲ ماده ۷ قانون کار، در مورد کارهایی که جنبه مستمر دارند، اگر مدتی در نمونه قرارداد ذکر نشود قرارداد به عنوان قرارداد دائمی و غیرموقت تلقی خواهد شد.
این نوع از قراردادهای کاری، طرفداران بسیار زیادی دارد؛ هرچند که اکثر کارفرماها از این قرارداد استفاده نمی‌کنند. چرا که کارمند فقط از طریق فوت، بازنشستگی، استعفای قانونی، از کارافتادگی و یا اخراج موقت، کار خود را از دست می‌دهد. در غیر این صورت، امنیت شغلی بالایی داشته و تمام سنوات و مزایا برای او در نظر گرفته می‌شود.
در اینجا کارمند موظف است بر اساس مواد قانون کار، روزانه ۸ ساعت و هفته‌ای ۴۴ ساعت در شرکت کار کند.
·قرارداد کار پاره‌وقت (نیمه‌وقت):
در این نوع قرارداد، کارمند برای یک شرکت یا سازمان به صورت پاره‌وقت مشغول به کار می‌شود و ممکن است خارج از ساعات کاری، در کنار آن شغل دیگری را انجام دهد. در اینجا، کارمند ۴۴ ساعت در هفته مشغول به کار نبوده و حدوداً نیمی از این مدت را به کار میپردازد. مثلاً چیزی حدود ۲۰ تا ۲۲ ساعت.
کارمندان یا کارگران پاره‌وقت نیز شامل تمامی مزایا و حقوق درج شده در قانون کار خواهند بود.
·قرارداد کار ساعتی:
در این نوع قرارداد کاری، کارفرما به ازای هر ساعت کاری، حقوق مشخصی را به کارمند پرداخت می‌کند. در این نوع قرارداد، تعداد ساعات کاری هر کارمند مشخص شده و به ازای هر ساعت کار، دستمزد معینی به او داده می‌شود. برای نمونه، در قرارداد کار ساعتی ممکن است تعداد ساعات کاری در هفته، ماه یا سال مشخص شده و حقوق به ازای هر ساعت کار به کارمند پرداخته شود.
در این نوع قرارداد، حقوق و مزایایی همچون بیمه و مرخصی بر اساس ساعات کاری تعیین می‌شود. در اینجا کارمند معمولاً حق دارد که اضافه کار انجام دهد و به ازای هر ساعت اضافه کار، مبلغی بیشتر از حقوق معمولی دریافت کند.
·قرارداد کار معین:
قراردادهای کار معین، جهت انجام یک کار مشخص بین کارگر و کارفرما تنظیم می‌شود که به نوعی قرارداد موقت نیز محسوب محسوب می‌شود. در این‌گونه قراردادها، نمی‌توان زمان مشخصی را تعیین کرد؛ ازاین‌رو، کافی است که کارگر کار خود را به پایان برساند. در این صورت قرارداد پایان می‌یابد.
بهتر است بدانید که قراردادهای کار معین، به هیچ‌وجه به صورت یک‌طرفه قابل فسخ نیستند. مثال بارز این نوع قرارداد کاری، کارگرانی هستند که نقاشی یک ساختمان را برعهده می‌گیرند یا موظفند آسفالت چند خیابان را به اتمام برسانند.
·قرارداد کار پروژه‌ای:
در این نوع قرارداد، کارمند برای انجام یک پروژه خاص، مدتی برای یک شرکت یا سازمان مشغول به کار می‌شود. این نوع قرارداد در بسیاری از صنایع مورد استفاده قرار می گیرد، از جمله در حوزه های مهندسی، ساختمانی، تکنولوژی اطلاعات، تولید و توزیع، بازرگانی و…
در قرارداد پروژه ای باید شرایط اتمام قرارداد مانند تاریخ پایان، شرایط پرداخت و سایر موارد مربوط به پروژه درج شود. برنامهنویسان، طراحان سایت و بسیاری از افراد امروزه توسط این نوع قرارداد، با کارفرما قرارداد میبندند.
·قرارداد کار آزمایشی:
این نوع قرارداد، در متن ماده ۱۱ قانون کار به‌خوبی توضیح داده شده است. این ماده و تبصره آن بیان می‌کند که:
کارگر و کارفرما می‌توانند با توافق یکدیگر مدتی را به نام دوره آزمایشی کار تعیین کنند. در خلال این دوره هر یک از طرفین حق دارد، بدون اخطار قبلی و بی‌آنکه الزام به پرداخت خسارات داشته باشد، رابطه کار را قطع نماید. در صورتی که قطع رابطه کار از طرف کارفرما باشد وی ملزم به پرداخت حقوق تمام دوره آزمایشی خواهد بود و چنانچه کارگر رابطه کار را قطع نماید کارگر فقط مستحق دریافت حقوق مدت انجام کار خواهد بود.
تبصره – مدت دوره آزمایشی باید در قرارداد کار مشخص شود. حداکثر این مدت برای کارگران ساده و نیمه ماهر یک ماه و برای کارگران ماهر و دارای تخصص سطح بالا ۳ ماه است.
·قرارداد کارآموزی:
قرارداد کارآموزی یک نوع قرارداد کاری است که به افرادی مثل دانشجویان، دانش‌آموزان و… این امکان را می‌دهد که به عنوان کارآموز وارد یک شرکت شوند تا با یادگیری عملی، تجربه لازم برای ورود به بازار کار را به دست آورند.
در این نوع قرارداد، کارآموز با کارفرما توافق می‌کند که در محل کار به مدت مشخصی که معمولاً بین ۱ تا ۳ ماه است، کار کند. حقوق کارآموز به صورت کلی کمتر از حقوق یک کارمند معمولی است و در بعضی موارد ممکن است کارآموزان فقط هزینه حمل و نقل و سایر هزینه‌های مرتبط با کارآموزی را دریافت کنند.
·قرارداد کار خدمات مشاوره‌ای:
در این نوع قرارداد، افراد به عنوان مشاور برای یک شرکت یا سازمان کار می‌کنند و معمولاً کار مستقل خود را دارند. مشاورین دیجیتال مارکتینگ، مشاورین حقوقی و همین‌طور مشاورین شغلی که به بهبود فرآیندهای سازمانی شرکت‌ها کمک می‌کنند، در این دسته جای می‌گیرند.
·قرارداد بروکری (Brokerage Agreement):
قرارداد بروکری یا قرارداد واسطه‌گری، یک قرارداد تجاری است که بین دو نفر یا دو شرکت برای ارائه خدمات واسطه‌گری در فروش کالاها، خدمات و محصولات مختلف منعقد می‌شود. در این نوع قرارداد، یک نفر یا شرکت به نام واسطه‌گر (Broker) به عنوان میانجی بین فروشنده و خریدار محصول یا خدمات عمل می‌کند. بروکر، معمولاً به عنوان فردی با تجربه و دارای اطلاعات دقیق درمورد بازارهای مرتبط با کالاها یا خدماتی که به فروش می‌رساند، شناخته می‌شود.
قرارداد بروکری ممکن است برای فروش کالاها، خدمات و محصولات مختلف مانند خدمات بیمه‌ای، ملک‌های مسکونی و تجاری، سهام، ارزها و سایر اموال منعقد شود. این قرارداد معمولاً در صنعت بورس و بازار سرمایه، بیمه و مشاوره املاک و مستغلات نیز به کار می‌رود.
در انتها باید خاطرنشان کنیم که تعداد زیادی از قراردادها مانند جعاله کاری، قرارداد فریلنسری، قرارداد ادمین اینستاگرام و امثال آن که در سال‌های اخیر رایج شده‌اند، ذیل یکی از انواع قرارداد کار بالا منعقد می‌شوند.
·قرارداد کار فصلی:
قرارداد کار فصلی، نوعی قرارداد کاری است که برای انجام کارهای فصلی به کار می‌رود. در این نوع قرارداد کار، کارگران برای فصل کاری خاصی مانند برداشت محصولات کشاورزی، چیدن میوه، برگزاری تعطیلات یا کار در برخی صنایع دیگر به صورت موقت به کارفرما می‌پیوندند.
مدت زمان این نوع قرارداد کاری معمولاً تا پایان فصل کاری است که برای آن استخدام شده‌اند و پس از پایان فصل، قرارداد به پایان می‌رسد و کارگران ممکن است برای فصل بعدی دوباره استخدام شوند.
شرایط این نوع قرارداد کاری معمولاً شامل مواردی مانند ساعات کاری، دستمزد، شرایط انتقال کار به دیگر فصول، و شرایط انتهایی مانند تعیین شرایطی که قرارداد کار را می‌توان به پایان داد و رویه انصراف از قرارداد می‌شود.
مهمترین مزیت قرارداد کار فصلی برای کارفرما، این است که او می‌تواند در فصل‌هایی که نیاز به نیروی انسانی بیشتری دارد، استخدام کند و در فصل‌هایی که نیاز به کارگران کمتری دارد، قرارداد را به پایان برساند که این موضوع نیاز کارفرمایان را به استخدام بیشتر کارگران دائمی کاهش می‌دهد. همچنین، برای کارگران نیز این نوع قرارداد کاری فرصتی برای کسب درآمد در فصل‌هایی است که نیاز به کارگران بیشتری دارند.
سخن نهایی :
در نهایت باید یادآور شد که بستن قرارداد کار، برای هر دو طرف یعنی کارفرما و کارپذیر، ضروری است. به طور کلی قرارداد کار، به عنوان یک توافقی حقوقی، شرایط و مسئولیت‌های هر دو طرف را تعیین کرده و از ایجاد ابهام و ناهماهنگی در آینده جلوگیری می‌کند؛ بنابراین وجود آن در هر رابطه کاری و هر نوع از همکاری لازم و ضروری است.